به نقل از «ایران آنلاین»

پیوند شعر و موسیقی در آلبوم عاشقانه‌ها

تاریخ انتشار: ۷ فروردین ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۴۱۴۲۷۸

«عاشقانه‌ها» یکی از کارهای ارجمند و رهاورد تجربه و کند و کاو استاد علی اکبر شکارچی ردیف دان و نوازندهٔ برجستهٔ کمانچه در لابلای ردیف‌های موسیقی ایرانی است که آنگونه که شایسته است بدان پرداخته نشده است!

ایران آنلاین: پیش از هر چیز سزاتر می‌بینم تا نگرانی خویش را از کنونهٔ بازار نقد و بررسی تولیدات موسیقایی در ایران ابراز نمایم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

شوند این نگرانی ریشه‌های ژرفی دارد که بررسیدن شان را درازنامه‌‌ای شایسته است و در گسترهٔ این نوشتار نمی‌گنجد اما به کوتاه سخن، شاید صرف نظر از نگاه تنگ به موسیقی از سوی مراکزی که موجب شده است تا ارباب رسانه کمتر خویش را درگیر این موضوع نمایند، بتوان به سطحی نگری منتقدان کم شمار این گستره اشاره کرد که به هر شوند، چندان به کارهای ارجمند و فربه در انبوه تولیدات موسیقایی کشور نمی‌پردازند و اغلب به نمونه‌های فرودست و میان نشین اهتمام می‌کنند. صد اندوه که نقدهای سفارشی نیز در این میانه یکی از آسیب‌های نمایان بازار نقد است و گاهی دیده می‌شود که روند ستاره سازی بر بنیاد داشته‌هایی ناچیز، افرادی را به مردمان عرضه می‌کند که تاریخ انقضای زودرس داشته و می‌شود آنها را نمودینهٔ نقدهای بی‌پایه نام نهاد. امروز به این باور رسیده‌‌ایم که «دست‌های پشت پرده» در غالب صنوف هنری حضور دارند و با دستکاری ناصواب در داده‌ها بر اساس خط و مشی تعیین شده موجب آشفتگی نتایج می‌شوند و سلیقهٔ مخاطبان را مدیریت می‌کنند. گاه دیده شده که در برنامه‌های صدا و سیما یک خوانندهٔ نوعی خاص از موسیقی که با خواندن یک آهنگ به شهرتی یک شبه رسیده است، از پاسخ به ابتدایی‌ترین پرسش‌های متداول در حوزه کاری خود ناتوان مانده و این همان چیزی است که می‌توان از آن تحت عنوان «ابتذال» به معنای خاص نام برد.
«عاشقانه‌ها» یکی از کارهای ارجمند و رهاورد تجربه و کند و کاو استاد علی اکبر شکارچی ردیف دان و نوازندهٔ برجستهٔ کمانچه در لابلای ردیف‌های موسیقی ایرانی است که آنگونه که شایسته است بدان پرداخته نشده است! در این میانه، شاید عذر منتقدان رسانه‌‌ای پذیرفته باشد چراکه داوری در بارهٔ کاری بدین ظرافت که همگان را پروانهٔ اظهار نظر در حوزهٔ مضمونی آن نیست، بیشتر به استادان و ردیف شناسان خبرهٔ موسیقی دستگاهی ایران باز می‌گردد که بهر روی انتظار آن است که نگاه شان را پای این اثر زیرساختی، ترجمه و جاری نمایند.
نگارنده در این نوشتار، به فراخور دانش اندک در حوزهٔ ادبیات و موسیقی، تنها به نمودن جلوه‌‌ای از نگاه زیباشناسانهٔ استاد شکارچی در آمیزش شعر و موسیقی اهتمام و به مضمون فنی آواز «راست افشار» که پس از «داد و بیداد» حسین علیزاده، دومین ریختاری است که به گنجینهٔ موسیقی دستگاهی ایران افزوده شده است، نزدیک نخواهم شد که کار مهان، و دانسته است که ارایهٔ چنین آثاری فاخر نمود بارز رسیدن به مقام اجتهاد و صاحب فتوا بودن صاحبان این آثار است که هر دو از شاگردان نورعلی خان برومند هستند. دگرش پدید آمده در ساختار موسیقی سازی و آوازی امروز ایران زمین برآیند پسند هنرمندانه و تلاش دلسوزانهٔ شاگردان برجستهٔ این بزرگمرد موسیقی است که بر هیچ کسی پوشیده نیست.  
هین کج و راست می‌روی…
آلبوم عاشقانه‌ها / علی اکبر شکارچی
آواز: راست افشار
شعر: غزل مولانا جلال الدین محمد بلخی
ساختهٔ: علی اکبر شکارچی (بنا به گفتهٔ جناب شکارچی، این کار برای موسیقی نمایش پیر چنگی به کارگردانی هادی مرزبان ساخته شده است)
اجرا: کمانچه و آواز از علی اکبر شکارچی / تنبک: آساره شکارچی
در آمیزش شعر و موسیقی بایسته‌هایی هست که شایستهٔ احترام هستند و نادیده گرفتن آن پارامترها شوندی می‌شود تا آهنگ ساخته شده در دشت پسند مردمان و اهل نظر بی‌پروانه بماند. .
بی‌گمان آهنگساز وقتی شعری را پسند می‌کند و یا به او پیشنهاد می‌شود نخستین شاخصه‌‌ای که در همان خوانش اول در ذهن خویش ارزیابی می‌کند وزن عروضی کلام است که بر بنیاد آن ریتم تصنیف یا ترانه پی ریزی خواهد شد. اینکه گفته می‌شود ریتم بر بنیاد وزن عروضی شعر طراحی می‌شود بدین معنی نیست که آهنگساز الزاماً باید پیرو ضرباهنگ شعر ریتم تصنیف و ترانه را آنکادره کند! در این مواجهه برای آهنگساز شاخص‌هایی چون مضمون و موضوع، ساختاردینامیکی، حال درونی، زبان و طبقهٔ مخاطبین نیز مد نظر است. چنانکه ممکن است شعری دارای مضمون حماسی باشد اما وزن عروضی و ریتم استخراج شده دارای شاخص‌های حماسی نباشد و یا غزلی عارفانه در بحر رمل مشکول گفته شده باشد که در آمیزش با موسیقی چندان زیبنده نیست که آهنگساز وفادار و پیرو وزن عروضی شعر باشد.
گاهی در شعر المان‌هایی هست که بر سراسر آن سایه می‌افکنند و درک و بهره گیری از این ویژگی‌ها که چه در دینامیک و چه لحن و لهجهٔ موسیقی می‌توانند تاثیر بگذارند، بسته به توان آهنگساز است. چنانکه در همین راستا، نگاه ظریف علی اکبر شکارچی به غزل مولانا نمونه برجسته ایست  که در آلبوم عاشقانه‌ها منتشر شده است و این آهنگساز به زیبایی پیوندی هوشمندانه بین موسیقی و شعر استوار کرده است.
دانسته است که غزلیات شورانگیز مولوی برای شمس سروده شده که معشوق مجازی و آیینه‌‌ای برای دیدن صفات معشوق حقیقی بوده است و این عارف توفنده، این غزلیات عاشقانه را دیوان شمس تبریزی نام نهاده است.
چنانکه می‌دانیم یک پای شمس تبریزی لنگ بود و به تبع این نقص عضو ایشان از راه رفتن موزون و متوازن ناتوان بود. مولانا اما از سر عشق و بر این بنیاد که عاشق هرگز کاستی و عیب در معشوق نمی‌بیند و خطای اورا عین صواب می‌داند، حتی در این مورد بدیهی که همه مردمان از لنگیدن شمس آگاه بودند نیز نمی‌پذیرد که پای معشوقش دچار نقص است و علت این لنگیدن را مستی شمس بیان می‌کند (هین کچ و راست می‌روی باز چه خورده‌‌ای بگو). مولانا در غزلی دیگر نیز لنگیدن شمس را به توصیفی دیگر بیان می‌کند و به شمس شکوه و ابهت ویژه‌‌ای می‌بخشد و او را «کشتی بی‌لنگر» خطاب می‌کند که در اثر نداشتن لنگر و در مواجهه با امواج دریا بی‌تعادل است. (چون کشتی بی‌لنگر کژ می‌شد و مژ می‌شد / وز حسرت او مرده صد عاقل و فرزانه).
هین کج و راست می‌روی، باز چه خورده‌‌ای بگو
مست و خراب می‌روی خانه به خانه کو به کو
وزن این غزل دوری و در بحر رجز مثمن مطوی مخبون سروده شده است:
هین – ک – ج – راس – ت – می‌– ر – وی – با – ز – چ – خور – د –‌‌ای – ب – گو
– ن ن – / ن – ن – / – ن ن – / ن – ن –
مفتعلن / مفاعلن / مفتعلن / مفاعلن
تن تننن / تنن تنن / تن تننن / تنن تنن
شناسایی و استخراج ریتم:
هر هجای بلند () برابر است با یک ضرب (یک نت سیاه) و هر هجای کوتاه (ن) نیمی از هجای بلند و برابر است با یک نت چنگ و نیز هجای کشیده (ن) برابر است با یک نت سیاه و یک نت چنگ…
هرچند زنده یاد حسین دهلوی در کتاب «پیوند شعر و موسیقی آوازی» انطباق هجایی با نت‌های موسیقی را با نسبت‌های دیگری ذکر کرده‌‌اند اما به دلیل درک بهتر موضوع و امکانات نوشتاری در این مقاله، نگارنده از تقسیمات فعلی بهره گرفته است.
تن تننن / مفتعلن
– / ن / ن / – = سیاه / چنگ / چنگ/ سیاه

برای آنکه ضرب‌ها شکل واحدی داشته باشند هرکدام از ضرب‌های سیاه را به دو چنگ تبدیل می‌کنیم: – / ن / ن / –… ن / – / ن / –
ن ن / ن / ن / ن ن… ن / ن ن / ن / ن ن
چنانکه می‌بینیم در هر دو رکن (مفتعلن و مفاعلن) صورت کسر میزان برابر با ۶ ضرب است که نشان می‌دهد ریتم اصلی غزل مولانا یک ریتم لنگ نیست چراکه صورت کسر عدد فرد نیست. موسیقی این جوهره را در خود نهفته دارد که بتواند هر ریتم را طبق مرام خود تغییر دهد و به دلخواه آنکادره کند اما باید دید در این میانه آیا به شعر آسیب وارد می‌شود یا موجب فرازش شعر خواهد شد.
میزان تعریف شده از سوی استاد شکارچی ۵ ضربی (لنگ) است که با آمیزش یک میزان ۲ ضربی + یک میزان ۳ ضربی آمیغ شده است: ۱. ۲. ۱. ۲. ۳
همانگونه که شاعر در مواجهه با قواعد عروض شعر، دارای اختیارات زبانی و وزنی است؛ نواساز نیز دارای اختیارات نواساز باید باشد. بدیهی است که دامنهٔ اختیارات نواساز گسترده‌تر از اختیارات شاعری می‌تواند باشد؛ بدان شوند که علم عروض اگر شاعر را در تنگنا قرار می‌دهد و سخت گیرانه از کوچکترین خطایی چشم پوشی نمی‌کند برای پاسبانی از موسیقی و خوش آهنگی کلام است. پس علم عروض که نمایندهٔ رسمی موسیقی در ایالت شعر است در مواجهه با ارباب خویش تنها دست به سینه می‌ماند و احترام می‌کند.
استاد شکارچی نیز در این کار از اختیارات نواساز بهره می‌گیرد و در رکن مفتعلن، هجای اول را که هجای بلند است، کوتاه می‌خواند که در این صورت از مجموع ۲ چنگ یکی حذف می‌شود و رکن مفتعلن در محدودهٔ ۵ ضرب آنکادره می‌شود. همچنین در رکن دوم (مفاعلن) نیز هجای دوم را که هجای بلند است کوتاه می‌خواند و از ۲ چنگ این هجا نیز یکی را حذف می‌کند تا برآیند این دگرش، از آغاز تا پایان ترانه ریتم ۵ ضربی لنگ حاکم شود و تداعی کنندهٔ لنگیدن پای شمس تبریزی باشد.
این کار نموده شد تا هم باریک بینی علی اکبر شکارچی را عمیق‌تر بشناسیم و هم نمونه‌‌ای باشد برای کسانی که قدم در این راه پر شیب و فراز نهاده‌‌اند که اگر می‌خواهند موسیقی ایرانی کار کنند ناگزیر باید یک دست شان به ساز و دست دیگرشان ادبیات را ورق بزند! حتا اگر آهنگساز هم نباشند مطالعهٔ ادبیات بسیار کمک می‌کند تا نوازنده در جواب آواز موفق عمل کند.
در واپسین روزهای قرن از استاد علی اکبر شکارچی اثری منتشر شده با عنوان «هفتاد نغمه در برابر باد» مشتمل بر هفتاد آهنگ محلی مربوط به سه جغرافیای مختلف (بالاگریوه، لکی و بختیاری‌های حاشیه رود سزار) در سن هفتاد سالگی ضبط و نگاشته شده است.

منبع: ایران آنلاین

کلیدواژه: علی اکبر شکارچی شعر و موسیقی عاشقانه ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۴۱۴۲۷۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ویدئوی آهنگ عاشقانه منوچهر هادی برای دخترش سوفیا

به گزارش همشهری آنلاین، به تازگی ویدئویی از خوانندگی منوچهر هادی کارگردان سینما و تلویزیون برای دخترش سوفیا منتشر شده است. سال گذشته هادی این آهنگ را برای دخترش خواند و برای تولدش به او تقدیم کرد. اکنون ویدئوی خواندن این آهنگ در استودیو منتشر شده است.

همه چیز درباره جنجال خانوادگی یکتا ناصر و منوچهر هادی | این دعوای زن و شوهری را باور کنیم؟

کد خبر 847355 برچسب‌ها خبر مهم بازیگران سینما و تلویزیون ایران فیلم و سریال ایرانی سینمای ایران